Masal Dindışı bir Tür mü

Mit aracılığıyla insan, dünya ve insanın yaratılışı, evren ve tabiatın kurallarıyla

ilgili önemli sorulara cevap verebilmektedir. Ancak, mitlerle ilişkisi bulunan masal,

çoğunlukla “din dışı” olarak kabul edilmiştir. Bu tezde, dinsel boyuttan yoksun bir tür

olarak nitelendirilen masalın, dinle bağlantısı olup olmadığı sorgulanacaktır. Pertev

Naili Boratav’a göre “[m]asal, nesirle söylenmiş, dinlik ve büyülük inanışlardan ve

törelerden bağımsız, tamamiyle hayâl ürünü, gerçekle ilgisiz, ve anlattıklarına

inandırmak iddiası olmayan kısa bir anlatı[dır]” (100 Soruda Türk Halk Edebiyatı 80).

Boratav’ın yaptığı tanım, “masalı masal yapan” (Ewig 3) şeyi araştıran Max

Lüthi’nin sözleriyle tamamlanabilir. Lüthi, “Halk Masallarında Yüzeysellik” adlı

makalesinde, halk masallarının yalnızca olağanüstü dünyayı günlük dünyadan ayıran

derinlik duygusundan değil, her anlamda bir derinlik boyutundan yoksun olduğunu

söylemektedir (81). Lüthi’ye göre masal kahramanları da “esası, [...] iç dünyası ve

çevreleri olmayan şahsiyetlerdir; geçmiş ve gelecekle herhangi ilişkileri yoktur” (81).

Buna ek olarak Lüthi bir başka makalesinde de, masalda, ilahi güce duyulan hassasiyetin

eksikliğinden söz etmektedir (“Masalın; Efsane....” 66).

Bu iki g.rüş araştırmacıyı, masalın herhangi bir “dinî inanış”tan ya da “dinî

derinlik”ten tamamen yoksun olduğu sonucuna g.türebilir. Ancak, kendi dönemleri

içinde değerlendirildiğinde haklı sayılabilecek bu g.rüşler, masalın modern yöntemlerle

ve farklı bakış açılarıyla incelendiği günümüzde, tekrar gözden geçirilmelidir. Masal

kahramanlarının Lüthi’nin iddia ettiği gibi “geçmişle ilişkisi olmayan yüzeysel

karakterler” olarak değerlendirilmesi mümkündür. Ne var ki, masalı yaratan kültürün

masalı, kendi “geçmişiyle ilişkilendirerek” kurguladığı göz .nünde alındığında,

Lüthi’nin iddiası üzerinde tekrar düşünmek uygun olacaktır. Bu noktada masalın,

kahramanların kendi geçmişiyle olan ilişkilerini değilse bile, masalı üreten kültürün

geçmişiyle ilişkili olduğu söylenebilir.

Diğer bir araştırmacı Mircea Eliade, Mitlerin Özellikleri adlı kitabında, masalın

mitsel ve tanrısal evrenden uzaklaştığı düşüncesinde olan, Jan de Vries’nin g.rüşlerini

eleştirmektedir (242). Eliade, Vries’nin söz konusu düşüncelerini eleştirir:

[M]asalın, mitsel dünyanın bir “kutsallıktan uzaklaşması”nı belirtmesi

her zaman doğru olmayabilir. Daha çok mitsel motifler ve kişilerin

kamufle edilmesinden söz edilmelidir; “kutsallıktan uzaklaşma” yerine

“kutsallığın azalması” demek daha yerinde olacaktır. [....] Ayrıca,

masallarda, tanrılar kendi adlarıyla işin içine karışmazlarsa da,

g.rünümleri, kahramanın koruyucularının, düşmanlarının ve

arkadaşlarının figürlerinde hâlâ belirmektedir. Kamufle edilmişlerdir ya

da, daha iyisi, ‘düşmüşlerdir’ – ama ana görevlerini yapmayı sürdürürler.