FIKRA : dinleyenleri ikna etmek , bir düşünceyi güçlendirmek , bir durumu , bir olayı açıklamak amacıyla anlatılır , yapısında nükte , mizah , eleştiri ve yergi gibi öğeler bulunan kısa anlatılardır , Türk dünyasında ; şorta söz , latife , yomak , değişme , ertegi , engime , anız , engim gibi isimlerle karşımıza çıkar ,
FIKRANIN ÖZELLİKLERİ,
1,fıkraların çoğu gerçekçi bir karakter göstermekle beraber , katı bir alay ,ince bir mizah söz konusudur ,
2,fıkra metni bir tiyatro eseri gibidir ,çoğunlukla baş oyuncunun yanında alt oyuncular olabilir,
3,fıkra , roman ve hikayede olduğu gibi , serim , düğüm, sonuç, bölümlerinden oluşabilir, buna karşılık fıkralarda hikaye etme ve tasvirlere yer verilmez,
4,fıkralarda kalıplaşmış ifadelere yer verilmez,bir fıkra okunduktan sonra güldürmüyorsa,hiciv ve hikmetli söz bulundurmuyorsa yazılışında veya anlatılışında sorun vardır,
5,fıkranın şahıs kadrosunda, her kesimden insan görülebilir, alt tabakanın insanları iyi özellikler gösterir,
6,her fıkranın kahramanı, olumlu ve olumsuz olmak üzere, ikiye ayrılır,
7,fıkralarda, olayın geçtiği zaman belli değildir,fıkraların amacı, güldürürken düşündürmektir,
8, fıkraların dili ,anlatıldığı bölgenin dilidir ,ve, o bölgenin dil özelliklerini gösterir,
9, fıkraların, değişmez kahramanları, insanlardır,
10, fıkralar, bir deyim , veya bir atasözünün açıklaması, olabilir,
11,bazı fıkralar ,güncellenebilir, fıkralar, genelde , yöneten ve , yönetilen arasında geçer,
DURSUN YILDIRIMIN ,FIKRA SINIFLANDIRMASI,
türk fıkralarının tiplerine göre,ilk sınıflandırmasını, yıldırım yapmıştır,
1,ORTAK ŞAHSİYETİ, TEMSİL YETENEĞİ KAZANAN, FERDİ TİPLER,
a,dünyaca ünü ,kabul edilen tipler ; nasreddin hoca,
b,türk boyları arasında tanınan tipler, ;incili çavuş,bekri mustafa ,kemine,ahmet akay,
c,türk boyları arasında , halkın ve zümrenin,ortak unsurlarının,birleşmesinden doğan tipler,:bektaşi ,aldar köse,
d,aydınlar arasında çıkan tipler,;haşmet,koca ragıp paşa,keçecizade izzet molla,
e,mahalli tipler,
f,belli bir devrin içine yaratılan tipler,;karagöz,
2,zümre tipler;mevlevi,yörük,tahtacı,köylü,
3,azınlık tipler;yahudi,rum,ermeni,çerkez,
4,bölge ve yöre tipleri;kayserili,karadenizli,
5,yabancı tipler;behlül ,karakaş,
6,gündelik tipler,ana,baba,kaynana,
7,moda tipler,
YENİ BİR SINIFLANDIRMA,
1,türk dünyasında olduğu kadar başka ülkelerde de tanınan tipler,nasreddin hoca,
2,türk dünyasının belirli bölgelerinde tanınan tipler,
3,bir topluluğu veya zümreyi temsil eden tipler,
4,dar ve geniş bölge tipleri,
5,yerel tipler,
6,aydın ve sanatçı fıkra tipleri,
7,yabancı azınlık fıkra tipleri,
8,öbür fıkra tipleri,
SAMİ SAKAOĞLUNUN,SINIFLANDIRMASI,
1,tarihte yaşamış şahıslar etrafında teşekkül eden fıkralar,
2,bir topluluğu temsil eden tipler etrafında teşekkül eden fıkralar,
3,eş zamanlı fıkralar,
TÜRK DÜNYASININ,BELİRLİ BÖLGELERİNDE TANINAN TİPLER,
bu tipler, daha çok türklerin yaşadığı,farklı coğrafyalarda, sınırlı ölçülerde ,tanınan tiplerdir,
incili ÇAVUŞ, birinci ahmet ve dördüncü murat zamanında yaşadığı düşünülen incili çavuş,saray musahiplerindendir,doğum tarihini bilmiyoruz,ölüm tarihi olarak 1632 kabul edilir,padişahı eğlendirmenin yanı sıra,toplumdaki yanlışlıklar ve aksaklıklar,cahil ve beceriksiz yöneticiler,alaylı şekilde eleştirilir,sarayın yanında , halk da fıkralarının konusunu oluşturur,kendisinden yardım isteyenlerin sorunlarını,aklıyla çözer,toplumdaki düzenbazların, üç kağıtçıların karşısında durur,
incili çavuş, kara kuru, çirkin biridir, fıkralarında bu özelliğide yer alır,sonuç olarak, incili çavuş fıkralarında,osmanlının sosyal yapısını,devlet yönetimini,diplomasisini,özellikle saray ve çevresini,dönemin ahlaki görüntüsünü,dini inanışlarını ve , eğitimini bulabiliriz.
BEKRi MUSTAFA,;doğum ve ölüm tarihi hakkında , elimizde bir bilgi yoktur,on yedinci yüzyılda , dördüncü murat zamanında yaşadığını biliyoruz,onun yakın çevresini,agop,meyhaneciler,mahalle halkı ve içki meclisindeki arkadaşları oluşturur,dördüncü muratın, içki ve tütün yasağına tepki olarak , ortaya çıkmıştır,sertiğe karşı hoşgörüyü savunur,fıkralarının konusunu sarhoşluğu oluşturur,türk gelenek ve adetleriye ilgili pekçok konu,fıkralarında işlenmiştir,
BİR TOPLULUĞU VEYA , ZÜMREYİ TEMSİL EDEN TİPLER,
BEKTAŞİ,;bu tip belirli bir şahsın etrafında oluşmamış,farklı karakterlerin birleşmesinden oluşmuştur,bektaşi,katı tutuma karşı ,hoşgörüyü savunur,bektaşi fıkralarının çoğu, ondördüncü yüzyılda yaşamış olan, hacı bektaş velinin,hoşgörüsünden çıkmıştır,bu fıkraların asıl amacı, güldürürken eğitmektir,bektaşiye göre ,ALLAH korkulacak bir varlık değildir,bektaşi , zeki, bilgili,nüktedan,ve hazır cevap birisidir,
ALDAR KÖSE,;bazı araştırıcılar bu tipi bektaşi tipine benzetirler,fıkralarında, toplum hayatındaki çarpıklıklar,çatışmalar ve beşeri kusurların ,eleştirisi sergilenmektedir,
MEVLEVİ,;özellikle mevlananın, olaylara bakışı,belki de nükteden daha çok ders verici özellikler taşır.
TEMEL,;bu fıkralar yöre insanının hayat izlerini,ve olaylar karşısında takındığı tavrı yansıtır,karadeniz fıkraları son zamanlarda,temele bağlı olarak anlatılmaktadır,temel aynı zamanda bölge insanının temsilcisi olmuştur,her ne kadar yaşamamış olsada,fiziki ve ruhi portre kazanmış bir tiptir,temel fıkralarının çok yaygın olmasının nedeni,konu çeşitliliğidir,temel toplumun alt ve üst kesiminden her tiple karşımıza çıkabilir,
DAR VE GENİŞ BÖLGE TİPLERİ
KAYSERİLİ,;kayseri ağzıyla konuşur,uyanık, aldatır aldanmaz,ticarette çok başarılı bir tiptir,eli sıkıdır,kayserilinin rakipleri , yahudi ve karadenizlidir,kayserili her iki tipi de alt eder.
KARAKAYALI,;karakaya silifkenin bir köyüdür,bu tür fıkralar daha çok , köylülerin saflıklarını dile getirir,köylülerin gördükleri en büyük yer,bağlı oldukları ,il ve ilçe merkezleridir,
YEREL TİPLER,
bu tipler bazen birkaç fıkrayla, bazende bir kitabı dolduracak kadar fıkrayla karşımıza çıkarlar,tanınma coğrafyaları , bağlı oldukları bölgelerle sınırlıdır,ancak hemşerileri onların fıkralarını gittikleri yerlerde anlatırlar,bu tipler , konyalı tayyip ağa,şamlının hacı ibrahim,mutlu çivit emmi dir,
AYDIN VE SANATÇI FIKRA TİPİ,
devletin üst düzey yöneticileri yanı sıra,şair , yazar ve düşünürleri bu kategoriye alabiliriz,tevfik fikret,yahya kemal,mehmet akif ersoy,öküz mehmet paşa ,
YABANCI VE AZINLIK FIKRA TİPLERİ
BEHLÜL ,türk edebiyatında nükte,fıkra ve vecizeleriyle tanınan behlül,daha çok tasavvufi konulardaki,fıkraların kahramanı olarak görülür,türk edebiyatında, behlül dana fıkralarının,ikinci kahramanı harun reşiddir,bu tip fıkralarda , daima behlül dana galip gelir,
diğer tipler,;kadı karakuş,azınlık tipler,;yahudi,acem,arap,rum,ermeni,moda tipler,; kısa süreli olarak gündemde yer alan tiplerdir,zamanla yerlerini başka tipler alır,lorel hardi, ferdi tayfur,seren serengil,
NASREDDİN HOCA FIKRALARI,
NASREDDİN HOCA FIKRALARINI, KONU ALAN ESERLER,
1,ebul hayrı rumi ,saltukname,2,güvahi,pendname,3,basiri,letaif,4,taşlıcalı yahya,gencineyi raz ve usulname,5.evliya çelebi,seyahatname,6,kaygusuz abdal,budalaname,
HANGİ FIKRALAR NASREDDİN HOCANINDIR,
bu konu geçmişten günümüze tartışılmaya devam etmektedir,şükrü kaya,samim kocagöz,fikret türkmen,günay kurt,ilhan başgöz,alpay kapaçalı,saim sakaoğlu,mehmet aydın,gibi araştırmacılar , çalışmalarda bulunmuşlardır,bunlarda ilki şükrü kurgana aittir,
ŞÜKRÜ KURGANA GÖRE HANGİ FIKRALAR HOCANINDIR,
1,sarhoş ve içkili fıkralar, hocayı ahmak ve budala gösteren fıkralar hocaya ait olamaz,hocayı mal mülk sahibi gösteren fıkralarda hocaya ait olamaz,
2,çapkınlık, iffetsizlik, ve kadın ihaneti bulunan fıkralar hocaya ait olamaz,
3,hocayı hasis olarak gösteren fıkralarda ona ait olamaz, çünkü o , fıkralarında hasisliği yerer,
4,hocayı , maddi kuvvetle güçlü olan,genç delikanlı gösteren fıkralarda ona ait olamaz,
5,dalkavukluk,2yüzlülük,çıkarcıklık olan fıkralarda hocaya ait olamaz,hocayı paşa ve büyük adamın emrine gösteren fıkralarda ona ait olamaz,
6,hocayı dik başlı,dediğini yapan biri olarak gösteren fıkralarda, hocaya ait olamaz,
7,hocayı tasavvuf erbabı gibi gösteren fıkralarda hocaya ait olamaz, çünkü o tasavvufa ilgisiz olup, mutasavvıf geçinenlerin karşısındadır,
8,anlatılması dakikalar alan, uzun fıkralarda hocanın değildir, çünkü onun fıkralarının özelliği kısa oluşudur,
SAİM SAKAOĞLU, NASREDDİN HOCA FIKRALARINI 2 ANA 5 ALT BAŞLIK ALTINDA İNCELER
1,nasreddin hoca fıkraları
2,hoca adına bağlanan fıkralar, a,mantık açısından,din açısından,ahlak açısından hocaya uymayan fıkralar,b,hoca ve timur fıkraları,c,hocadan önce anlatılan fıkralar,
Çok güzel bir program
YanıtlaSil