20 Ekim 2013 Pazar

TÜRKİYE TÜRKÇESİNİN ESKİ TÜRKÇEYE GÖRE BAŞLICA FARKLARI

Dil zaman içinde değişir ve gelişir . Bu değişim ve gelişim dilin, ses biçim , anlam ve söz varlığı çerçevesinde gerçekleşir. ET adı verilen dönem ile modern Türkiye Türkçesi karşılaştırıldığında kimi değişikliklerin olduğu görülür. Bu çerçevede , sözcükler ses açısından farklılaşabilir.

Sözcükler yani anlamlar kazanabilir veya başka anlamlara kayabilir. Kimi ekler kullanımdan düşebilir veya ses bakımından değişir. Bazen herhangi bir ek ya da sözcük kaybolabilir. Kaybolan ek ya da sözcüğün yerini başka ekler ,başka sözcükler alabilir. Örneğin ; Bilge Kağan anıtı'nın kuzey cephesinden alınan ' ilgerü kün togsıkına , birigerü kün ortosınaru, kungaru , kün batsıkına , yırıgaru tün ortosınaru anda içreki bodun kop mana körür , cümlesindeki batı anlamındaki kun , kuzey anlamındaki yırı ve tabi olmak anlamındaki kör sözcükleri Modern Türkiye Türkçesi yazı dilinde bulunmamaktadır. İlgerü >ileri , biri> beri ,kün>gün , tün >dün , kop>hep şeklinde gelişmiştir. Bu sözcüklerin anlamlarında da değişikler olmuştur. Biri sözcüğünün güney , tün sözcüğünün güney , tün sözcüğünün gece anlamları yerlerini , sırasıyla ileri ,beri, gün , dün anlamlarına bırakmıştır.

Türkçenin zaman içinde değişmeyen en önemli özelliği söz dizimidir. En eski dönemlerdeki özne ,tümleç , yüklem , yapısı hiç değişmeden bugüne değin ulaşmıştır. Karaimce, gagavuzca ,ve özel kullanımlar dışında , Modern Türk yazı dili ve diyalektlerinde  söz ve ek dizimi bütünüyle aynıdır.

Aşağıda Eski Türkçe, Kazakça ve Türkiye Türkçesinde karşılıkları verilen , Bana konak evine (otel)varan(giden)yolu gösteriniz ' cümlesinin üç Türk yazı dilindeki karşılıklarında , cümle öğelerinin ve bütün biçim birimlerinin sıralanışının aynı olduğu açıkça görülmektedir.

benge konak  eb   ge bar -  a-turgan  yol ıg körset iniz
mağan konak üy  ge  bar-   a-tın        jol  dı körset iniz
bana   konak  ev  e    var-    an          yol   u göster iniz


Karaimce ve Gagavuzca da ÖTY dizilişinde Slav söz diziliminin etkisiyle kimi farklılıklar ortaya çıkmıştır. Türkiye Türkçesinin bugün Çuvasça , Yakutça ve Halaçça dışında bütün Türk dil ve lehçelerinin kaynağı olan eski Türkçeye göre kaydettiği belli başlı  ses ve şekil değişmeleri şu şekildedir.


SES DEĞİŞMELERİ

ET döneminde söz başındaki b/MTT'de bir örnekte düşer.
ol- < bol- 

ET dönemimde söz başındaki b/MTT'de bir iki örnekte v/ye gelişmiştir.
var<bar      var-<bar       ver- <ber-

ET söz başındaki  b/MTT'de birkaç sözcükte  p/ sesine gelişir.
pek < berk             pınar <bunar         piş <biş
pusu<busug           pekmez<bekmes   pire<bürge


ET söz içi ve söz sonundaki d/ MTT'de y/ ye gelişir
ayak <adak          boy <bod     kayın <kadın
koy<kod              uy<ud          uyu<udu

ET söz başındaki  k/ MTT'de kimi sözcüklerde ötümleşir,
gece<kece     gel<kel      gör<kör
göz<köz      gir<kir        git<get

ET söz içi ve sonundaki  ñ / MTT'de yerini n/ye bırakır
deniz <teñiz    ön<öñ        bin< bıñ
senin<seniñ       tırnak<tırñak 

Ancak az sayıdaki sözcükte ise m/ veya ng / ye dönüşür
kumral<koñral      omurga< oñırtga      komşu<koñşu
selenge<seleñe      süngü<süñü           üzengi < üzeñi

ET söz başındaki t/ MTT'de genel olarak ötümleşir,
diz<tiz           doku<tokı       dip <tüp
dokuz<tokuz   dün<tün       de<te

Ancak tüne-, tükür-,tep-,top, Tanrı vb. pek çok örnekte ötümleşme görülmez . Bu ötümleşme ile ilgili kural verilemez.

ET çok heceli sözcüklerin sonundaki g/ ğ / MTT'de düşer
arı<arıg      kıyı<kıdıg      kuyu <kudug
güçlü<küçlüg     ölü<ölüg   sarı<sarıg

ET ek ya da hece başındaki g/ğ ünsüzleri MTT'de düşer
emek <emgek    elek<elgek    tarak<targak
kazan<kazgan   pire < bürge   yazan<yazgan

Ek başındaki ve çok heceli sözcüklerin sonundaki damak ünsüzleri g/,ğ/ nın düşmesi , Oğuz grubunun en önemli ses özelliklerinden biridir.

TT, söz başındaki b'nin korunması bakımından diğer Türk yazı dillerine göre daha arkaiktir. TT ile özellikle Tunyukuk Yazıtı arasında bu bakımdan bir koşutluk vardır. En eski yazılı belgelerde , Türk dillerinin bugünkü dallanmalarının bulunduğu bilinmektedir.

BİÇİM DEĞİŞMELERİ

Yükleme durumu ekleri -g/ğ -n , nl, yerlenin -(y)l/- (n)l'ya bırakmıştır.
biz-ni bizi                 kapıg-ıg kapıyı         sabı-i-n sözümü

ETçoğul ekleri -t - an GUn vb. kaybolmuş - lAr ön plana çıkmıştır.
tay-gun yerine tay-lar    keliñün yerine gelinler
tarka-t yerine tarkan-lar  tigi-t yerine tiginler 

Bugünkü ad ve eylem çekimlerinin en eski örnekleri bu dönemde görülmeye başlanmıştır

i-<er 'imek'          -DIr < turur  'ek eylem'   ev-e <eb-ge
yol-da < yol-ta     bana<ben-ge     varamaz <bara - u- maz

Köktürkçe döneminin bulunma- uzaklaşma durumu eki -DA, uygurca döneminin uzaklaşma durumu eki DIn yerini -DA ve -DAn'a bırakmıştır.

Köktürkçenin gelecek zaman eki -DAçı , Uygurcanın gelecek zaman eki haline gelir. kelir+ben <gelirim  ,   kelir+biz<geliriz,     turur+siz>durursunuz vb.

Eski Türkçedeki - mAtIn olumsuz zarf-fiil ekinin - mAdAn biçiminde korunması , bir arkaizm örneğidir. 

SÖZ VARLIĞINDAKİ DEĞİŞMELER

Eski Türkçede yabancı öğelerin oranı çok azdır. Söz varlığını oluşturan çok sayıda unutulmuş ve kaybolmuştur. Örneğin; ET adlardan eylem yapan -A  ekiyle türetilen eylemlerden pek azı MTT'de kullanılmaktadır. 

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder