DESTAN ÇEŞİTLERİ VE DESTAN TERİMLERİ

1,EPOS,EPOPE ,EPİK;eski yunanca bir kelime olan epos terimi,şiir anlamına gelmektedir,bunlar kahramanlık konulu uzun şiirlerdir,orta asya türk boyları arasında epos terimi , daha çok manas destanı gibi , büyük hacimli eserler için kullanılmaktadır,epope ve epik terimleri ise,hem genel olarak bir tür adı, hemde küçük veya büyük çaplı,ancak kahramanlık konulu bütün eserler ve özellikle destan teriminin karşılığı olarak, bütün türk lehçelerinde kullanılmaktadır,

2,SÖZLÜ DESTAN,sözlü olarak oluşturulan destanlardır,sözlü olarak günümüze kadar gelen destanlar, manas,alpamış ve köroğlu destanlarıdır,sözlü olma ve sözlü olarak bir destanın anlatımının devam etmesi daha çok,usta çırak ilişkisinin devam etmesi,kuşaktan kuşağa aktarılması ve zevkle dinleyecek seyirci kiltlesinin olmasına bağlıdır,çoğu destan, sözlü olarak yaratılmıştır,sözlü olarak anlattığımız destanlar doğal destanlardır,

3,YAZILI DESTAN,sözlü olarak yaratıldıkları tahmin edilmekle birlikte,sözlü şekilleri mevcut olmayan,ancak yazılı metinleri elimizde bulunan bazı yazılı destanlar , yazılı destan terimiyle açıklanmaktadır,oğuz kağan destanı,dede korkut kitabı içindeki anlatmalar,sözlü olarak yaratılmıştır,ama günümüze bu şekilde ulaşmamışlardır,ilk şekilleri yazılı olan eserler ise,islamiyet sonrasına ait olan,gazavatname,battalname, danışmentname ve saltuknamedir,yazılı olmakla ilgili üçüncü ve son durum ise,sözlü gelenekte anlatılmakta olan destanların,genellikle bilimsel amaçlarla derlenerek yazıya geçirilmesidir,3 farklı yazılı destan vardır,

1. elimize yazılı olarak ulaşan tarihi metinler , oğuz kağan destanı,
2. sözlü gelenekte hiç yaşamamış,ilk olarak yazılı olarak yaratılmış destanlar,gazavatname,battalname,saltukname,
3. sözlü gelenekte yaşamaya devam etse bile,belli amaçlarla birinin,metni yazıya geçirmesiyle oluşan destanlardır,burada derleme yapan kişinin,üslubunu katmaması önemlidir,kendi üslubunu kattıysa doğal destanlıktan çıkar,yapay destan halini alır,

4,TEMEL - ASIL DESTAN,bir destan metninin,sözlü gelenekte ve en eski veya ilk şekline gönderme yapar,aynı zamanda bir destan metninin farklı şekillerinin,yani masal veya hikaye kadar kısalmış şekillerinin temelde nereye kadar dayandığını ifade eder,

5,İKİNCİL DESTAN, temel veya asıl bir destan metninden yaratıldığı kabul edilen veya,düşünülen destan metinleri için kullanılır,

6,DOĞAL DESTAN,(sözlü destan) destan geleneğinin canlı olarak yaşadığı veya yaşatıldığı bir toplumda,belli olaylara bağlı olarak yaratılmış,  şekil , içerik ve fonksiyon özellikleri bakımından destan türünün özelliklerine sahip olan , ve çoğunlukla da sözlü anlatmalar için kullanılan bir terimdir, sözlü destan olarak anlattığımız destanlar doğal destanlardır,

7,YAPAY DESTAN,(SUNİ DESTAN) endüstri toplumu haline gelmiş,yazılı kültürün kendini kabul ettirdiği toplumlarda , bazen yazılı bazen de sözlü olarak yaratılan ,ancak şekil ve içerik bakımından eski destan metinlerine  benzetilerek üretilmiş anlatılardır,

8,HALK DESTANI,bu terim daha çok sovyetler birliği döneminde ortaya atılmış siyasi amaçlı bir terimdir,rusca anlamı narotdur,sovyet birliğinin bütünlüğünü koruyabilmek için ,destanın bilr millete ait olma özelliğini kadlırmak istemişlerdir destanın ait olduğu toplumsal sınıfı ifade etmek için kullanılan bir terimdir,kırgız destanı manas yerine , manas halk destanı denmesi gibi,

9,MİLLİ DESTAN,belli bir destanı ifade etmekten çok , belli bir millete ait olan destanlar grubunu veya, destan terimi altında yer alabilen bütün eserleri ifade etmek için  kullanılır,cumhuriyetin ilk yıllarında çıkmıştır,günümüzde milli kelimesinin yerini türk kelimesi almıştır,

10,TARİHİ DESTAN,tarihi destan daha çok destan metinlerinin tasnifi sırasında kullanılan bir terimdir,eğer destanda anlatılan olay tarihte yaşanmış bir olay ve kişi ise tarihi destan olarak kabul edilir,ama yanlış bir görüştür,çünkü destan bilimsel yaklaşımdan uzaktır,genelde orta asyadakiler kullanmıştır,

11,ARKAYIK , ARKAIK DESTAN , MITIK DESTAN,türk destanlarını ve de özellikle  orta asya türk boylarının destanlarını tasnif ederken kullanılan terimlerdir, belli bir tarihi döneme bağlanamayan ,metindeki olaylar tarihi belgelerdeki olaylarla  paralellik göstermeyen destanlar için kullanılmaktadır,hemen her destanın içinde bazı olağanüstülüklere yer verilmesi mümkündür,olağanüstülük ifade eden unsurların  bazıları, mitlerle tam olarak örtüşebilir,

12,MANZUM DESTAN,ilk defa aristo tarafından ortaya atılan bu özellik,destan tanımının olmazsa olmaz şartlarından birisi sayılmaktadır, manzum destanı müzikle düşünmeliyiz,destan ilk manzum olarak oluşturulmuştur,sonraki aktarım süreçlerinde ,anlatıcı destanı kısaltmak istediğinde , destanı mensur bir şekilde anlatır,ilkel insan iletişimini manzum olarak yapmış , eğlencesini manzum olarak yapmış, daha sonra kısaltma amaçlı mensura dönüştürmüştür,

13,MENSUR DESTAN,birinci yöntem müziksel melodi sağlayan alet olduğu yerde manzum eser ortaya çıkar , ikinci yöntem müzik aleti kullanılmadan yaratılan destanlar ise kısmen mensur olarak oluşturulur,üçüncü yöntem,sözlü olarak yaratılmış her destanın, yazılı olarak yaratılması, iki şekli vardır,yazıya geçiren kişi şairse yorumunu katar,diğeri ise hiç değişme olmadan aynen aktarır,

14,ÖLÇÜLÜ NESİR DESTAN,manzum mensur karışık olarak yaratılmış destanların, nesir kısmı için kullanılan bir terimdir,

15,BÜYÜK - KÜÇÜK DESTAN,bu destanlar uzunlukları ve kısalıklarına göre değerlendirilir ama bilimsel değildir,

16,DESTANCI,destani bir metni ,bir dinleyici kitlesi önünde icra edip anlatan kişidir,