Dil zaman içinde değişir ve gelişir . Bu değişim ve gelişim dilin, ses biçim , anlam ve söz varlığı çerçevesinde gerçekleşir. ET adı verilen dönem ile modern Türkiye Türkçesi karşılaştırıldığında kimi değişikliklerin olduğu görülür. Bu çerçevede , sözcükler ses açısından farklılaşabilir.
Sözcükler yani anlamlar kazanabilir veya başka anlamlara kayabilir. Kimi ekler kullanımdan düşebilir veya ses bakımından değişir. Bazen herhangi bir ek ya da sözcük kaybolabilir. Kaybolan ek ya da sözcüğün yerini başka ekler ,başka sözcükler alabilir. Örneğin ; Bilge Kağan anıtı'nın kuzey cephesinden alınan ' ilgerü kün togsıkına , birigerü kün ortosınaru, kungaru , kün batsıkına , yırıgaru tün ortosınaru anda içreki bodun kop mana körür , cümlesindeki batı anlamındaki kun , kuzey anlamındaki yırı ve tabi olmak anlamındaki kör sözcükleri Modern Türkiye Türkçesi yazı dilinde bulunmamaktadır. İlgerü >ileri , biri> beri ,kün>gün , tün >dün , kop>hep şeklinde gelişmiştir. Bu sözcüklerin anlamlarında da değişikler olmuştur. Biri sözcüğünün güney , tün sözcüğünün güney , tün sözcüğünün gece anlamları yerlerini , sırasıyla ileri ,beri, gün , dün anlamlarına bırakmıştır.
Türkçenin zaman içinde değişmeyen en önemli özelliği söz dizimidir. En eski dönemlerdeki özne ,tümleç , yüklem , yapısı hiç değişmeden bugüne değin ulaşmıştır. Karaimce, gagavuzca ,ve özel kullanımlar dışında , Modern Türk yazı dili ve diyalektlerinde söz ve ek dizimi bütünüyle aynıdır.
Aşağıda Eski Türkçe, Kazakça ve Türkiye Türkçesinde karşılıkları verilen , Bana konak evine (otel)varan(giden)yolu gösteriniz ' cümlesinin üç Türk yazı dilindeki karşılıklarında , cümle öğelerinin ve bütün biçim birimlerinin sıralanışının aynı olduğu açıkça görülmektedir.
benge konak eb ge bar - a-turgan yol ıg körset iniz
mağan konak üy ge bar- a-tın jol dı körset iniz
bana konak ev e var- an yol u göster iniz
Karaimce ve Gagavuzca da ÖTY dizilişinde Slav söz diziliminin etkisiyle kimi farklılıklar ortaya çıkmıştır. Türkiye Türkçesinin bugün Çuvasça , Yakutça ve Halaçça dışında bütün Türk dil ve lehçelerinin kaynağı olan eski Türkçeye göre kaydettiği belli başlı ses ve şekil değişmeleri şu şekildedir.
SES DEĞİŞMELERİ
ET döneminde söz başındaki b/MTT'de bir örnekte düşer.
ol- < bol-
ET dönemimde söz başındaki b/MTT'de bir iki örnekte v/ye gelişmiştir.
var<bar var-<bar ver- <ber-
ET söz başındaki b/MTT'de birkaç sözcükte p/ sesine gelişir.
pek < berk pınar <bunar piş <biş
pusu<busug pekmez<bekmes pire<bürge
ET söz içi ve söz sonundaki d/ MTT'de y/ ye gelişir
ayak <adak boy <bod kayın <kadın
koy<kod uy<ud uyu<udu
ET söz başındaki k/ MTT'de kimi sözcüklerde ötümleşir,
gece<kece gel<kel gör<kör
göz<köz gir<kir git<get
ET söz içi ve sonundaki ñ / MTT'de yerini n/ye bırakır
deniz <teñiz ön<öñ bin< bıñ
senin<seniñ tırnak<tırñak
Ancak az sayıdaki sözcükte ise m/ veya ng / ye dönüşür
kumral<koñral omurga< oñırtga komşu<koñşu
selenge<seleñe süngü<süñü üzengi < üzeñi
ET söz başındaki t/ MTT'de genel olarak ötümleşir,
diz<tiz doku<tokı dip <tüp
dokuz<tokuz dün<tün de<te
Ancak tüne-, tükür-,tep-,top, Tanrı vb. pek çok örnekte ötümleşme görülmez . Bu ötümleşme ile ilgili kural verilemez.
ET çok heceli sözcüklerin sonundaki g/ ğ / MTT'de düşer
arı<arıg kıyı<kıdıg kuyu <kudug
güçlü<küçlüg ölü<ölüg sarı<sarıg
ET ek ya da hece başındaki g/ğ ünsüzleri MTT'de düşer
emek <emgek elek<elgek tarak<targak
kazan<kazgan pire < bürge yazan<yazgan
Ek başındaki ve çok heceli sözcüklerin sonundaki damak ünsüzleri g/,ğ/ nın düşmesi , Oğuz grubunun en önemli ses özelliklerinden biridir.
TT, söz başındaki b'nin korunması bakımından diğer Türk yazı dillerine göre daha arkaiktir. TT ile özellikle Tunyukuk Yazıtı arasında bu bakımdan bir koşutluk vardır. En eski yazılı belgelerde , Türk dillerinin bugünkü dallanmalarının bulunduğu bilinmektedir.
BİÇİM DEĞİŞMELERİ
Yükleme durumu ekleri -g/ğ -n , nl, yerlenin -(y)l/- (n)l'ya bırakmıştır.
biz-ni bizi kapıg-ıg kapıyı sabı-i-n sözümü
ETçoğul ekleri -t - an GUn vb. kaybolmuş - lAr ön plana çıkmıştır.
tay-gun yerine tay-lar keliñün yerine gelinler
tarka-t yerine tarkan-lar tigi-t yerine tiginler
Bugünkü ad ve eylem çekimlerinin en eski örnekleri bu dönemde görülmeye başlanmıştır
i-<er 'imek' -DIr < turur 'ek eylem' ev-e <eb-ge
yol-da < yol-ta bana<ben-ge varamaz <bara - u- maz
Köktürkçe döneminin bulunma- uzaklaşma durumu eki -DA, uygurca döneminin uzaklaşma durumu eki DIn yerini -DA ve -DAn'a bırakmıştır.
Köktürkçenin gelecek zaman eki -DAçı , Uygurcanın gelecek zaman eki haline gelir. kelir+ben <gelirim , kelir+biz<geliriz, turur+siz>durursunuz vb.
Eski Türkçedeki - mAtIn olumsuz zarf-fiil ekinin - mAdAn biçiminde korunması , bir arkaizm örneğidir.
SÖZ VARLIĞINDAKİ DEĞİŞMELER
Eski Türkçede yabancı öğelerin oranı çok azdır. Söz varlığını oluşturan çok sayıda unutulmuş ve kaybolmuştur. Örneğin; ET adlardan eylem yapan -A ekiyle türetilen eylemlerden pek azı MTT'de kullanılmaktadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder